Tiếp cận giải quyết vấn đề hiệu quả với Design Thinking (Tư duy thiết kế)

Design thinking là gì?

Design thinking là tư duy sáng tạo lấy người dùng làm trung tâm. (Nguồn ảnh: Vudigital.co)

Trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng gay gắt, việc tìm ra giải pháp sáng tạo và hiệu quả là chìa khóa để tạo lợi thế. Design thinking hay tư duy thiết kế đã ra đời như một phương pháp tiếp cận đột phá, giúp con người giải quyết vấn đề bằng cách đặt nhu cầu người dùng làm trung tâm.

Không giống những quy trình cứng nhắc, design thinking là một hành trình linh hoạt gồm nhiều giai đoạn, nơi sự thấu hiểu, thử nghiệm và lặp lại được ưu tiên. Từ đó, các sản phẩm hay dịch vụ không chỉ đẹp về hình thức mà còn phù hợp, hữu ích và bền vững với nhu cầu thực tế.

Năm giai đoạn của quá trình Design thinking

1. Đồng cảm (Empathize)

Đồng cảm là nền tảng của toàn bộ quy trình design thinking. Ở bước này, mục tiêu không phải là “giả định” người dùng cần gì, mà là trực tiếp quan sát, lắng nghe và đặt mình vào vị trí của họ.

Đồng cảm là bước đầu tiên, tạo nền tảng cho toàn bộ quy trình design thinking (Nguồn ảnh: Komodo)

Các phương pháp phổ biến được chuyên gia UX/UI hoặc nhà thiết kế đồ hoạ chuyên nghiệp có thể bao gồm phỏng vấn sâu, khảo sát hành vi, shadowing (theo dõi người dùng trong bối cảnh thật), xây dựng empathy map (bản đồ đồng cảm) hay thậm chí trải nghiệm sản phẩm như một người dùng thực thụ. 

Việc đồng cảm giúp nhóm thiết kế phát hiện những “pain points” (điểm đau) và động lực tiềm ẩn mà chính người dùng đôi khi cũng không ý thức rõ. Kết quả của giai đoạn này là một kho dữ liệu định tính quý giá, làm cơ sở để đưa ra insight người dùng - yếu tố then chốt cho mọi giải pháp thành công.

2. Định nghĩa vấn đề (Define)

Sau khi có được dữ liệu từ giai đoạn đồng cảm, nhóm bước vào quá trình chắt lọc và xác định vấn đề thực sự cần giải quyết. Đây là giai đoạn phân tích thông tin, tìm mối liên hệ và chuyển đổi từ những quan sát rời rạc thành insight rõ ràng.

Giai đoạn Define xác định vấn đề cốt lõi để dẫn hướng sáng tạo (Nguồn ảnh: Komodo)

Trong design thinking, vấn đề được định nghĩa thông qua việc xây dựng Point of View (POV) thể hiện nhu cầu cốt lõi của người dùng. Ngoài ra, kỹ thuật đặt câu hỏi “How Might We…?” (Làm thế nào để chúng ta có thể…) thường được dùng để biến vấn đề thành cơ hội sáng tạo.

Điểm mấu chốt là: định nghĩa sai vấn đề đồng nghĩa với việc mọi giải pháp sau này đều thiếu chính xác. Vì vậy, giai đoạn Define đóng vai trò như “kim chỉ nam” cho toàn bộ quy trình phát triển và thai nghén ý tưởng

3. Phát triển ý tưởng (Ideate)

Giai đoạn Phát triển ý tưởng là thời điểm sáng tạo bùng nổ trong quy trình Design thinking. Tại đây, nhóm thiết kế sẽ khám phá mọi giải pháp tiềm năng, với mục tiêu tạo ra số lượng ý tưởng tối đa mà không quan tâm đến giới hạn thực tế ban đầu. Các chuyên gia graphic design thường vận dụng nhiều phương pháp kích thích sáng tạo như:

- Brainstorming - kỹ thuật tư duy tự do trong nhóm

- Mindmapping - lập bản đồ tư duy kết nối các ý tưởng

- Sketching - phác thảo nhanh bằng hình ảnh

- Brainwriting - mỗi người viết ý tưởng và chuyển cho người khác phát triển tiếp

- SCAMPER (Substitute, Combine, Adapt, Modify, Put to another use, Eliminate, Reverse) - bộ công cụ biến đổi ý tưởng hiện có

Phát triển ý tưởng là giai đoạn cần nhiều sáng tạo nhất trong Design Thinking (Nguồn ảnh: Komodo)

Một nguyên tắc quan trọng ở đây là số lượng quan trọng hơn chất lượng trong giai đoạn đầu, càng nhiều ý tưởng, khả năng tìm ra giải pháp đột phá càng cao. Các ý tưởng không cần phải thực tế ngay lập tức, thậm chí những ý tưởng “điên rồ” lại có thể là khởi đầu cho một giải pháp đột phá khi được phát triển tiếp.

Giai đoạn này giúp mở rộng phạm vi sáng tạo, trước khi nhóm lựa chọn một số ý tưởng khả thi để tiếp tục triển khai.

4. Xây dựng mẫu thử (Prototype)

Prototype là bước biến ý tưởng thành hiện thực dưới dạng mẫu thử nhanh, chi phí thấp. Mục tiêu không phải là tạo ra sản phẩm hoàn hảo, mà chỉ cần đủ để kiểm chứng tính khả thi và giá trị của ý tưởng.

Prototype là giai đoạn kiểm chứng tính khả thi và giá trị của ý tưởng (Nguồn ảnh: Komodo)

Mẫu thử có thể ở nhiều dạng khác nhau: phác thảo giấy, storyboard, wireframe, mockup số, hoặc thậm chí là role-playing (nhập vai tình huống). Trong UI/UX, các công cụ như Figma, Sketch hay Adobe XD thường được dùng để tạo mockup và prototype tương tác.

Nguyên tắc quan trọng ở đây là “Fail fast, fail cheap” tức thất bại nhanh và ít tốn kém. Thay vì đầu tư hàng tháng trời để xây dựng sản phẩm hoàn chỉnh rồi mới biết sai, nhóm có thể thử nghiệm nhanh và điều chỉnh ngay từ sớm.

5. Kiểm thử (Test)

Trong Design Thinking, đây là giai đoạn đưa mẫu thử đến tay người dùng để quan sát họ tương tác, lắng nghe phản hồi và đánh giá tính hiệu quả của giải pháp.

Giai đoạn thử nghiệm và hoàn thiện giải pháp trong Design Thinking. (Nguồn ảnh: Komodo)

Quá trình kiểm thử không chỉ nhằm xác nhận giả thuyết, mà còn để khám phá những góc nhìn mới, những điểm bất ngờ trong hành vi người dùng. Nhiều khi, phản hồi ở bước này của Design Thinking buộc nhóm quay lại giai đoạn Định nghĩa vấn đề (Define) hoặc thậm chí Đồng cảm (Empathize) để điều chỉnh lại hướng đi.

Điều cần lưu ý là: kiểm thử không phải kết thúc của quy trình, mà là một vòng lặp để sản phẩm ngày càng hoàn thiện hơn.

Lợi ích của Design thinking trong sáng tạo

Tập trung vào người dùng

Điểm cốt lõi của design thinking là đặt con người làm trung tâm. Khi sản phẩm, dịch vụ được xây dựng dựa trên nhu cầu thực sự, chúng không chỉ “đẹp” mà còn giải quyết đúng vấn đề. Trong thiết kế đồ họa đa phương tiện và graphic design, việc thấu hiểu khán giả mục tiêu giúp nhà thiết kế tạo ra những tác phẩm vừa thu hút về thẩm mỹ, vừa hiệu quả về thông điệp.

Con người phải là trung tâm trong Design Thinking

Khuyến khích đổi mới

Design thinking thách thức các giả định quen thuộc và khuyến khích cách nghĩ phi truyền thống. Điều này mở ra không gian cho những ý tưởng đột phá, những giải pháp có thể vượt ra ngoài khuôn khổ thường thấy. Với thiết kế đa phương tiện, tư duy thiết kế giúp chuyên gia tạo ra trải nghiệm mới mẻ, sáng tạo, không trùng lặp.

Design thinking thúc đẩy tư duy mới để tạo ra giải pháp sáng tạo, khác biệt

Giảm thiểu rủi ro

Việc liên tục tạo mẫu thử và kiểm nghiệm sớm giúp nhóm phát hiện vấn đề trước khi sản phẩm được đưa ra thị trường. Đặc biệt trong UI/UX, một lỗi nhỏ sau khi ra mắt có thể khiến chi phí khắc phục rất cao. Với design thinking, rủi ro được giảm thiểu nhờ thử nghiệm nhanh và điều chỉnh kịp thời.

Tăng cường hợp tác

Design thinking thúc đẩy văn hóa làm việc nhóm đa ngành. Các góc nhìn khác nhau – từ kỹ thuật, sáng tạo đến kinh doanh đã được kết hợp để xây dựng giải pháp toàn diện hơn. Nhờ đó, tổ chức không chỉ có kết quả tốt hơn mà còn phát triển văn hóa đổi mới lâu dài.

Các công cụ và kỹ thuật trong Design thinking

Một trong những lý do khiến design thinking trở nên thực tế và được ưa chuộng rộng rãi chính là hệ thống công cụ hỗ trợ đa dạng. Chúng không chỉ giúp đội ngũ sáng tạo dễ dàng triển khai mà còn biến quá trình trừu tượng thành những bước làm cụ thể, dễ đo lường và trực quan.

Empathy Map: Bản đồ đồng cảm

Empathy Map giúp hiểu sâu suy nghĩ và cảm xúc người dùng 

Empathy Map là công cụ giúp nhóm thiết kế “đi vào thế giới của người dùng” bằng cách phân tích họ ở bốn khía cạnh: họ nghĩ gì, nói gì, làm gì và cảm thấy gì. Thay vì chỉ dựa vào lời kể, nhóm còn quan sát hành vi và phản ứng thực tế để hiểu rõ sự khác biệt giữa suy nghĩ bên trong và hành động bên ngoài. Đây là công cụ cực kỳ hữu ích trong thiết kế đa phương tiện hoặc marketing, nơi cảm xúc và phản ứng thị giác quyết định thành công của thông điệp.

Journey Map: Bản đồ hành trình người dùng

Journey Map mô tả hành trình và trải nghiệm người dùng

Journey Map mô tả toàn bộ hành trình mà một người dùng trải qua khi tương tác với sản phẩm hoặc dịch vụ. Bản đồ này chỉ ra từng điểm chạm (touchpoint), những khó khăn (pain point) và khoảnh khắc tích cực (moment of truth). Trong UI/UX, đây là kim chỉ nam để phát hiện vấn đề ẩn giấu, chẳng hạn như một bước đăng ký quá dài hoặc một tính năng khiến người dùng bối rối. 

How Might We (HMW) Questions: Chìa khóa mở sáng tạo

Kỹ thuật How Might We khuyến khích cách nghĩ tích cực hơn

Thay vì nhìn vấn đề như một trở ngại, kỹ thuật How Might We biến nó thành cơ hội. Ví dụ: thay vì nói “người dùng không bao giờ đọc hướng dẫn”, nhóm có thể đặt câu hỏi “Làm thế nào chúng ta có thể giúp người dùng tự khám phá tính năng mà không cần hướng dẫn?”. Chính sự chuyển đổi ngôn ngữ này mở ra không gian sáng tạo rộng lớn hơn, đồng thời khuyến khích cách nghĩ tích cực.

Dot Voting: Lựa chọn ý tưởng nhanh chóng

Với Dot Voting Design thinking sẽ trở nên rõ ràng hơn

Trong giai đoạn nảy sinh ý tưởng, nhóm có thể tạo ra hàng chục, thậm chí hàng trăm phương án khác nhau. Dot Voting cho phép mỗi thành viên dùng một số “chấm” (thường là sticker hoặc phiếu bầu) để chọn ra ý tưởng mình cho là tiềm năng nhất. Phương pháp này vừa dân chủ, vừa tiết kiệm thời gian, lại tránh tình trạng một vài cá nhân áp đảo quyết định của cả nhóm.

Nhờ các công cụ này, quy trình design thinking trở nên rõ ràng, có thể hành động ngay thay vì chỉ dừng ở mức “tư duy trừu tượng”.

Thách thức khi áp dụng Design thinking và cách khắc phục

Mặc dù design thinking đã chứng minh hiệu quả ở nhiều lĩnh vực, không phải tổ chức nào cũng dễ dàng áp dụng. Có những rào cản thực tế khiến quá trình này trở nên khó khăn, nhưng đồng thời cũng mở ra cơ hội để thay đổi văn hóa làm việc.

Thiếu thời gian và nguồn lực

Thiếu thời gian và nguồn lực dễ khiến doanh nghiệp bỏ qua tinh thần Design thinking

Design thinking yêu cầu nghiên cứu người dùng, thử nghiệm và lặp lại nhiều lần. Trong thực tế, nhiều doanh nghiệp, đặc biệt là startup hoặc công ty nhỏ thường chịu áp lực “phải ra mắt nhanh”, dẫn đến cắt giảm giai đoạn nghiên cứu. Điều này có thể làm mất đi bản chất “lấy con người làm trung tâm” của quy trình.
Thay vì bỏ qua, doanh nghiệp có thể sử dụng các phiên làm việc ngắn (design sprint) hoặc áp dụng nghiên cứu nhanh (rapid research) để tiết kiệm thời gian nhưng vẫn giữ tinh thần của design thinking.

Khó khăn trong việc thay đổi tư duy

Con người thường quen với cách giải quyết vấn đề tuyến tính: xác định mục tiêu → lên kế hoạch → triển khai. Khi phải chấp nhận sự lặp lại, thử nghiệm và thất bại nhanh, nhiều cá nhân có thể cảm thấy không thoải mái hoặc “thiếu chắc chắn”.
Để thay đổi tư duy, nhóm có thể bắt đầu với những dự án nhỏ, tổ chức workshop nội bộ để trải nghiệm phương pháp. Khi đội ngũ thấy rõ giá trị thực tế có thể mang lại, họ sẽ dễ dàng chấp nhận sự thay đổi.

Khó đo lường thành công

Khó đo lường thành công là rào cản lớn đối với người làm thiết kế

Một trong những rào cản lớn là khó định lượng được hiệu quả của design thinking. Ví dụ: làm sao chứng minh rằng việc “đồng cảm” đã giúp cải thiện sản phẩm, hay rằng một ý tưởng “điên rồ” lại mang về giá trị kinh doanh?
Để giải quyết vấn đề trên, nhóm cần đặt ra các chỉ số cụ thể ngay từ đầu, chẳng hạn như tỷ lệ hoàn thành tác vụ của người dùng, mức độ hài lòng (NPS), hoặc số lỗi giảm sau mỗi vòng lặp. Việc so sánh dữ liệu trước và sau khi áp dụng sẽ cho thấy rõ giá trị của phương pháp này.

Văn hóa ngại rủi ro

Ở nhiều tổ chức, thất bại bị coi là điều cấm kỵ. Điều này đi ngược với tinh thần “fail fast, learn fast” của design thinking. Khi nhân viên sợ mắc lỗi, họ sẽ ít dám đề xuất ý tưởng mới.
Vì vậy, Lãnh đạo cần xây dựng môi trường an toàn, nơi thất bại được nhìn nhận như một phần tất yếu của học hỏi. Khen thưởng sự sáng tạo, dù chưa thành công, là cách nuôi dưỡng văn hóa đổi mới.

Kết luận

Áp dụng design thinking không phải lúc nào cũng suôn sẻ, nhưng chính những khó khăn đó lại là bước đệm để tổ chức thay đổi và trưởng thành. Với sự hỗ trợ của các công cụ trực quan, cùng chiến lược khắc phục thách thức hợp lý, bất kỳ doanh nghiệp hay cá nhân nào cũng có thể tận dụng tư duy thiết kế để tạo ra sản phẩm tốt hơn, dịch vụ hiệu quả hơn và trải nghiệm người dùng ấn tượng hơn.

Nếu bạn muốn học hỏi design thinking một cách bài bản và thực tế, hãy tham khảo khóa Thiết Kế Đa Phương Tiện tại colorME. Khóa học không chỉ giúp bạn làm chủ công cụ sáng tạo, mà còn rèn luyện tư duy thẩm mỹ, sẵn sàng tạo ra những sản phẩm chạm đến cảm xúc và nhu cầu thật sự của người dùng.